Verwerping, vernietiging en verklaring (WPNR 2024/7481)

20-01-2025 | Categorie: Literatuur

Art. 1:88 BW is voor juristen die niet dagelijks met de personen- en familierechtpraktijk van doen hebben waarschijnlijk het meest bekende artikel uit boek 1 BW. Vooral in de bancaire praktijk is het artikel berucht: het heeft aanleiding gegeven tot (verwikkelingen in) tal van procedures over – bijvoorbeeld – directeur-grootaandeelhouders die zich persoonlijk borg stelden voor de schulden van hun vennootschap of particuliere ‘beleggers’ die effectenleaseproducten afnamen. Voor veel bankjuristen is dit artikel daarom een vast onderdeel van de dossierbehandeling geworden bij het verstrekken van financiering en financiële producten aan het MKB en (vermogende) particulieren.
Voor de notaris is het evenmin onbekend terrein; hij weet dat beide echtgenoten zullen moeten tekenen in geval de echtelijke woning wordt overgedragen of verhypothekeerd en dat hetzelfde geldt in geval van een schenking bij leven. Een gevaltype dat niet bij elke notaris scherp op het netvlies staat, is het scenario dat leidde tot een arrest van Hof Den Haag.
In dat arrest, dat gaat over verdeling bij echtscheiding, heeft het hof te oordelen over het erfdeel van de gescheiden vrouw in de nalatenschap van haar moeder. De vrouw heeft dit erfdeel staande huwelijk verworpen, uit een door haar gevoelde dwingende morele verplichting jegens haar zus, die altijd veel zorgtaken op zich heeft genomen. De ex-man meent dat dit erfdeel alsnog in de verdeling dient te worden betrokken. Hij roept de vernietiging van de verwerping in.
Het hof overweegt dat A) verwerping een gift is, die B) de toestemming van de echtgenoot behoeft. De stap onder A) is iets te kort door de bocht, omdat het verwerpen van een erfenis slechts een gift betreft indien de verwerpende erfgenaam de bedoeling heeft de overige erfgenamen te bevoordelen. Bij de stap onder B) hebben de auteurs daarnaast wel enkele bedenkingen. Onverkorte toepassing op het al dan niet verwerpen van een nalatenschap zou betekenen dat ook in het geval de erflater via een uitsluitingsclausule heeft bepaald dat de nalatenschap enkel aan de erfgenaam (en niet diens echtgenoot) toekomt, de echtgenoot die part noch deel aan de erfenis heeft daar iets over te zeggen zou krijgen.
De auteurs vragen ons af of de ratio van de bepaling, het beschermen van de financiële positie van het gezin, evenzeer van toepassing is indien er geen gebruik wordt gemaakt van de (bestaande) gezinsfinanciën, maar enkel wordt afgezien van een ‘extraatje’. Daarnaast betwijfelen zij sterk of het wenselijk is te vereisen dat de echtgenoot van de erfgenaam – die mogelijk door persoonlijke emotionele motieven wordt gedreven – toestemming verleent voor het verwerpen van (het aandeel in) de nalatenschap.
Veiligheidshalve doet de notaris er echter goed aan om bij de ondertekening van de verklaring tot verwerping alert te zijn op het feit dat die verwerping mogelijk bloot komt te staan aan vernietiging indien de echtgenoot van de erfgenaam voor die verwerping geen toestemming verleent. De gevolgen van een dergelijke vernietiging kunnen groot zijn, niet alleen voor de verwerpende erfgenaam, maar (juist) ook voor de overige erfgenamen en derden.
Voor een gift is vereist dat er sprake is van een positieve nalatenschap. Daarnaast is nodig dat de verwerpende erfgenaam de bedoeling heeft de overige erfgenamen door de verwerping te bevoordelen. De notaris dient de gehuwde erfgenaam goed voor te lichten over de wenselijkheid om de verklaring van verwerping zo op te stellen dat aan een van de volgende drie voorwaarden is voldaan: 1. de erfgenaam heeft zich ervan vergewist dat de nalatenschap niet positief is, 2. de erfgenaam meent op goede gronden dat er géén sprake is van bevoordeling van de overige erfgenamen, dan wel 3. de andere echtgenoot geeft schriftelijk toestemming om de erfenis te verwerpen.

Wanneer u een abonnement heeft op SDU Opmaat, dan kunt u middels de link het complete artikel raadplegen: artikel WPNR 2024/7481.