Een concepttestament met rechtsgevolgen, of: hoe een echtgenoot ‘onterfd’ kan worden bij een niet gepasseerd testament (FTV 2024/7)

29-04-2024 | Categorie: Literatuur

In dit artikel wordt het vonnis van Rechtbank Den Haag 30 augustus 2023 besproken en gaat de auteur tevens in op de rol van de redelijkheid en billijkheid in het erfrecht. Ook besteedt hij aandacht aan de positie van de notaris.
Ten tijde van haar overlijden was erflaatster gehuwd met X. Erflaatster had twee kinderen uit een eerdere relatie. Omdat erflaatster niet bij testament over haar nalatenschap heeft beschikt is de wettelijke verdeling van toepassing (art. 4:13 e.v. BW), althans zo zou men menen. Op vordering van de kinderen van erflaatster heeft de rechtbank X echter de rechten ontzegd die hem als echtgenoot zouden toekomen in de zin van titel 2 en 3 van boek 4 BW.
De rechtbank onderkent dat het van belang is te bezien waarom erflaatster nimmer het door Notaris N opgemaakte concepttestament heeft ondertekend. Deze vraag komt dan ook uitgebreid aan de orde tijdens de mondelinge behandeling. Uit de mondelinge behandeling blijkt dat erflaatster van mening was dat na de betaling van de openstaande declaratie het opgestelde concepttestament van kracht zou zijn. Ook heeft de notaris na het versturen van het concepttestament geen contact meer opgenomen met erflaatster. Voor de rechtbank staat vast dat erflaatster wilde scheiden van X en niet wilde dat hij voordeel zou trekken uit haar nalatenschap. Verder oordeelt de rechtbank dat erflaatster ervan overtuigd was dit via notaris N te hebben geregeld. De primaire vordering van de kinderen wordt toegewezen. Op grond van de redelijkheid en billijkheid worden X de rechten van een echtgenoot op grond van titel 2 en 3, boek 4 BW ontzegd.
In de jurisprudentie is de vraag naar de toepasselijkheid van de redelijkheid en billijkheid in het erfrecht aan de orde geweest bij Hof Den Haag in de zaak van de echtgenoten die op dezelfde dag in de Dominicaanse Republiek overleden. Uit dat arrest blijkt zondermeer dat ook het hof ruimte ziet voor de toepassing van de redelijkheid en billijkheid in het erfrecht. In de besproken casus, verwijst de rechtbank hier ook naar. Wel is het de vraag of de redelijkheid en billijkheid ertoe kan leiden dat een concepttestament voor geldig moet worden gehouden. Op 6 augustus 20197 oordeelde Hof Den Haag dat geen rekening gehouden kan worden met het concepttestament van de erflater omdat niet met volstrekte zekerheid is vast te stellen dat het concepttestament de uiterste wil van de erflater vertolkt. Hoe sterk zijn dan de vormvoorschriften voor testamenten? Anders gezegd, voor wie zijn de vormvoorschriften gegeven? Zijn de vormvoorschriften niet vooral gegeven ter bescherming van de testateur? Als dit uitgangspunt wordt doorgedacht, komt men vanzelf tot de conclusie dat onder omstandigheden ruimte moet zijn vormvoorschriften niet te absoluut te laten zijn. Maar hoe zit het dan met de rechtszekerheid? Steeds zal moeten worden bezien of zwaarwegende argumenten aanwezig zijn in het concrete geval af te wijken van die vormvereisten. De redelijkheid en billijkheid kunnen daarbij grote diensten bewijzen praktijkongevallen te voorkomen. In de beschreven casus vorderden de kinderen echter niet dat op grond van de redelijkheid en billijkheid het testament geldig geacht zou moeten worden. Nee, de kinderen vorderen primair dat X zijn rechten als echtgenoot uit het erfrecht worden ontzegd. Hiervoor hoeven de kinderen ‘slechts’ de omstandigheden aan te voeren die volgens hen maken dat de rechter niet anders kan dan tot dit oordeel te komen.

Wanneer u een abonnement heeft op SDU Opmaat, dan kunt u middels de link het complete artikel raadplegen: artikel FTV 2024/7.