De Successiewet en tijdstipbelasting (WPNR 2023/7440)

08-02-2024 | Categorie: Literatuur

Estate planning heeft met de invoering van het nieuwe erfrecht op 1 januari 2003 een nieuwe impuls gekregen. De testamentaire praktijk werd verrijkt met onder andere het afvul- en opvullegaat, de handmatige ventieltechniek en de quasiwettelijke en de facultatieve wettelijke verdeling. Aan de notaris de taak om de civiele en fiscale wensen te vertalen in degelijke juridische akten. Uit de uitspraken van de tuchtrechter blijkt dat de notaris van alle markten thuis moet zijn. En dat terwijl de notaris in de ogen van de consument vaak wordt gezien als een dure kostenpost die ook nog eens de strijd moet aangaan met prijsstunters.
De opmerking van de Franse wetenschapper en filosoof Blaise Pascal ‘ik schrijf je een lange brief want ik had geen tijd voor een korte’, lijkt zo langzamerhand ook voor het notariaat te gelden. De notaris kan moeilijk het verwijt worden gemaakt dat hij iets over het hoofd heeft gezien als in het testament vrijwel alle denkbare testamentaire makingen en clausules zijn opgenomen. Omdat bij het opstellen van het testament nog geen keuze hoeft te worden gemaakt, kost het opstellen van een dergelijk testament bovendien ook minder tijd (en dus geld) dan een op maat gemaakt testament. Wat hier verder ook van zij, deze ontwikkeling staat op gespannen voet met de erfbelasting als een tijdstipbelasting waarvan binnen acht maanden na het overlijden van erflater aangifte moet worden gedaan. Het overlijden is het belastbaar feit naar aanleiding waarvan de aangiftetermijn gaat lopen. Daar treedt meteen de moeilijkheid op: in een keuzetestament staan vaak keuzes die kunnen worden uitgebracht tot wel één of twee jaar na het overlijden. Hoe moet daarmee worden omgegaan?
De handmatige ventieltechniek is een vruchtgebruiklegaat ten behoeve van de langstlevende op de (gehele of gedeeltelijke) vordering van de kinderen. Hiermee kan worden bewerkstelligd dat de rente alsnog wordt aangepast. Het vruchtgebruiklegaat vloeit immers voort uit het testament en de aanvaarding daarvan na het overlijden is een feit dat wijziging brengt in het verkregene zodat daarmee bij het eerste overlijden rekening wordt gehouden zonder dat daarvoor een termijn geldt. Materieel is deze making echter een renteovereenkomst waarvoor de wetgever een duidelijke termijn heeft gesteld. De tekst van de wet laat echter in de ogen van de auteur weinig ruimte om ook de handmatige ventieltechniek als renteovereenkomst te behandelen.
Bij de quasiwettelijke verdeling, waarbij in het testament de wettelijke verdeling buiten toepassing wordt verklaard en de langstlevende de bevoegdheid krijgt om de nalatenschap te verdelen, komt de verdeling tot stand na het overlijden zodat daarmee voor de toepassing van de Successiewet geen rekening wordt gehouden bij het eerste overlijden. Volgens de Staatssecretaris brengt een redelijke wetstoepassing met zich mee dat een renteovereenkomst wordt gevolgd bij de verdeling die na het overlijden tot stand komt als de verdeling uiteindelijk geschiedt alsof er sprake was van een wettelijke verdeling. Omdat een renteovereenkomst slechts tijdig is als deze binnen de aangiftetermijn is overeengekomen, betekent dit volgens de auteur dat ook de verdeling uiterlijk moet hebben plaatsgevonden binnen de aangiftetermijn. De vraag is of de verdeling ook juridisch moet hebben plaatsgevonden of dat voldoende is dat partijen onderling overeenstemming hebben over het feit dat de verdeling plaats zal gaan vinden conform de wettelijke verdeling. Volgens de auteur geldt dat eerste.
De praktijk kan zich redden met keuzelegaten (al dan niet tegen inbreng). Hierop is ook de zogenoemde ‘facultatieve’ wettelijke verdeling gebaseerd. Als de kinderen gebruik maken van het keuzelegaat, vindt herrekening van de verschuldigde erfbelasting. De testamentaire praktijk zal (vaker) werken met keuzelegaten en sublegaten waarmee materieel (nagenoeg) hetzelfde resultaat kan worden bereikt als de quasiwettelijke verdeling zonder dat daarvoor wettelijke termijnen gelden. De erfbelasting moet nog tot vele jaren na het overlijden worden herrekend. In zoverre lijkt het tijdstipkarakter van de Successiewet aan belang te hebben ingeboet. Voor de erfbelasting moet in beginsel binnen acht maanden na het overlijden aangifte worden gedaan van hetgeen men op het tijdstip van overlijden heeft verkregen. De opmars van het keuzetestament in de afgelopen 20 jaar leidt ertoe dat het steeds vaker voor komt dat op het moment van overlijden – en op het moment dat aangifte moet worden gedaan – de (omvang van de) verkrijging nog niet vaststaat. Dat is voor de uitvoeringspraktijk een lastige situatie.
Nader onderzocht zou kunnen worden of de aangiftetermijn voor de erfbelasting kan worden verlengd zodat beter wordt aangesloten bij de termijnen die worden gehanteerd in de testamentaire praktijk. De wetgever zou voorts duidelijker moeten omschrijven onder welke omstandigheden hij het wenselijk vindt – en eventueel binnen welke termijn – de schenk- en erfbelasting te herrekenen als gevolg van gebeurtenissen die zich na het overlijden voordoen.

Wanneer u een abonnement heeft op SDU Opmaat, dan kunt u middels de link het complete artikel raadplegen: artikel WPNR 2023/7440.