Successierechtelijke gevolgen van het fideï-commis (KWEP 2023/2)

12-05-2023 | Categorie: Literatuur

Veel vermogenden treffen in hun testament voorzieningen om hun nalatenschap voor de volgende generaties zo goed mogelijk te bewaren. Eén van de meest vergaande instrumenten daartoe is het fideï-commis. Doorgaans wordt aan de bezwaarde de bevoegdheid toegekend om het bezwaarde vermogen te verteren en te vervreemden. Daarnaast is het gebruik van een zogenoemde Boerenplaatsje-clausule veelvoorkomend. Er zijn echter ook tal van gevallen denkbaar waarin eventuele extra heffing voor lief wordt genomen. In dit artikel staan de gevolgen voor de erfbelasting centraal als de ontbindende en daarbij aansluitende opschortende voorwaarde in vervulling gaan en het vermogen overgaat van de bezwaarde naar de verwachter. Omdat deze vermogensovergang voortvloeit uit het fideï-commis, erft de verwachter rechtstreeks van de insteller van het fideï-commis. Dit leidt met name tot fiscale hoofdbrekens als de verwachter bij het openvallen van de nalatenschap van de insteller ook al van hem heeft geërfd.
Voor de berekening van de erfbelasting bij de verwachter is het tijdstip bepalend waarop het genot voor de verwachter aanvangt. De tarieven en vrijstellingen worden naar dat moment berekend. Dit geeft complicaties in geval een tarief of vrijstelling gekoppeld is aan een bepaalde status, die na de instelling van het fideï-commis wijzigt. Met name voor partners lijkt het redelijk dat ook bij een (nadere) verkrijging als verwachter uit mag worden gegaan van de tarieven en vrijstelling voor een partner. Opvallend is dat voor het aanknopingspunt van de heffing juist de juridische constellatie bepalend is. Daardoor is de woonplaats van de bezwaarde irrelevant en wordt ook voor de tarieven en vrijstellingen gekeken naar de verwantschap met de insteller van het fideï-commis. Hoewel de vererving voortvloeit uit de wil van de insteller, gaat het vermogen feitelijk over van de bezwaarde naar de verwachter. Economisch is het daarom logischer af te wijken van de juridische werkelijkheid en voor de erfbelasting te doen alsof wordt verkregen van de bezwaarde. Dat voorkomt ook de eerdergenoemde fiscale planning om in internationale situaties de nalatenschap via een fideï-commis te laten vererven.

Wanneer u een abonnement heeft op KWEP via Kluwer Navigator, dan kunt u middels de link het complete artikel raadplegen: artikel KWEP 2023/2.