Verkrijging privé of gemeen? Het arrest van de Hoge Raad van 8 september 2017 nader bekeken (JBN 2019/36)

06-09-2019 | Categorie: Literatuur

Verkrijging voor een deel mét en een deel zónder uitsluitingsclausule: vallen de verkregen goederen wel of niet in de (oude) huwelijksgemeenschap?
Vader en moeder van de man waren gehuwd in gemeenschap van goederen totdat de vader in 1985 overleed. Erfgenamen waren naar oud ab intestaat-erfrecht de moeder en de zoon, elk voor de helft. De moeder kreeg in totaal driekwart van de huwelijksgemeenschap (waarin ook de nalatenschap was begrepen), de zoon een kwart. In de ontbonden huwelijksgemeenschap zat een huis en een perceel landbouwgrond. Moeder en zoon hebben het huis en de grond in 1992 aan de zoon toebedeeld. De overbedelingsschuld van de zoon aan moeder, is door moeder kwijtgescholden onder uitsluitingsclausule. Moeder is overleden in 2010. Ter gelegenheid van de echtscheiding van de zoon, die sinds 1994 eveneens in gemeenschap van goederen was gehuwd, rijst de vraag of de (waarde van) de woning en het perceel deels of geheel in de huwelijksgemeenschap vallen of dat deze privé zijn van de zoon en daarmee buiten de verdeling van diens huwelijksgemeenschap moeten blijven. Aangezien de zoon voor een kwart gerechtigd was tot de woning krachtens erfrecht, moet dat deel in de huwelijksgemeenschap van de zoon vallen. In de verdeling van de ontbonden huwelijksgemeenschap van vader, waarvan de nalatenschap de helft uitmaakte, had moeder bij de kwijtschelding van de overbedelingsschuld wel een uitsluitingsclausule opgenomen.
Wat is daarvan het gevolg? In navolging van het eenheidsbeginsel neemt men aan, dat voor het huidige vermogensrecht geldt dat een verkrijging krachtens verdeling van een huwelijksgemeenschap of een nalatenschapsgemeenschap tot gevolg heeft dat de verkrijger het gehele goed verkrijgt, en wel onder dezelfde titel als waaronder de deelgenoten het goed hadden verkregen. In dit geval was de toedeling van de woning derhalve een erfrechtelijke verkrijging. De Hoge Raad is het daar niet mee eens: men moet ook de titel van de verdeling van de huwelijksgemeenschap tussen de moeder als deelgenoot in de huwelijksgemeenschap voor de helft en vervolgens als deelgenoot van de nalatenschap voor de helft van de nalatenschap (dus een kwart van de huwelijksgemeenschap) in de berekening betrekken. Omdat driekwart van de verkrijging onder uitsluitingsclausule is verkregen – wat meer is dan de helft – geldt krachtens art. 1:124 lid 2 BW oud (art. 1:95 lid 1 BW), dat het goed buiten de gemeenschap blijft. De heersende leer is immers dat het op grond van het eenheidsbeginsel in het goederenrecht niet mogelijk is dat een goed voor een deel privé en voor een deel gemeenschappelijk is.
Wat voor gevolg is eraan verbonden dat de verkrijging voor een kwart erfrechtelijk van oorsprong is, zonder uitsluitingsclausule? Het feit dat het goed niet voor een kwart in de gemeenschap kan vallen, heeft tot gevolg dat er jegens de gemeenschap een vergoedingsrecht ontstaat ter waarde van een kwart van de verkrijging. Naar oud recht was dat een nominaal vergoedingsrecht.

Wanneer u een abonnement heeft op SDU Opmaat, dan kunt u middels onderstaande link het complete artikel raadplegen: artikel JBN 2019/36.