HR 16 februari 2024, ECLI:NL:HR:2024:239

20-02-2024 | Categorie: Jurisprudentie

Belanghebbende is in september 2015 in wettelijke gemeenschap van goederen (50% - 50%) gehuwd met erflater. Zij zijn in oktober 2017 huwelijkse voorwaarden aangegaan, waarbij een verhouding van 10% (erflater) - 90% (belanghebbende) is overeengekomen. Erflater is in 2017 overleden, binnen 180 dagen na het aangaan van de huwelijkse voorwaarden. Belanghebbende is de enige erfgename. De inspecteur heeft haar een aanslag erfbelasting opgelegd, uitgaande van een 50-50-verdeling. Hof Amsterdam heeft de inspecteur in het gelijk gesteld. Volgens het hof is sprake van fraus legis. In cassatie houdt de hofuitspraak echter geen stand.
De Hoge Raad stelt voorop dat het aangaan van huwelijkse voorwaarden geen schenking inhoudt, ook niet als de echtgenoten volgens de huwelijkse voorwaarden voor ongelijke delen worden gerechtigd tot de goederen van de huwelijksgemeenschap omdat dan nog geen sprake is van een eenzijdige vermogensverschuiving tussen de echtgenoten. Het aangaan van huwelijkse voorwaarden kan in uitzonderlijke gevallen wel wetsontduiking opleveren. Zo’n uitzonderlijk geval doet zich voor indien (i) het ontgaan van erfbelasting het doorslaggevende motief is geweest, en bovendien (ii) het in strijd zou komen met doel en strekking van de Successiewet wanneer de vermogensverschuiving tussen de echtgenoten en het vervolgens overlijden van één van hen niet zou worden aangemerkt als een verkrijging krachtens erfrecht. Dit doet zich voor als op het moment van aangaan van de huwelijkse voorwaarden zo goed als zeker is dat de echtgenoot die daardoor voor het kleinste deel wordt gerechtigd tot het gemeenschappelijke vermogen (in casu erflater), eerder zal overlijden dan de andere echtgenoot (in casu belanghebbende) en dat daardoor de vermogensverschuiving van de ene echtgenoot naar de andere zich zal voltrekken. Dan moet worden aangenomen dat de vermogensverschuiving door de huwelijkse voorwaarden geen andere praktische betekenis kon hebben dan het vermijden van erfbelasting. In het geval wordt voldaan aan de voormelde voorwaarden van fraus legis moet hetgeen de langstlevende echtgenoot krachtens het huwelijksvermogensrecht meer toekomt dan zonder het aangaan van de huwelijkse voorwaarden het geval zou zijn, voor de toepassing van de Successiewet worden aangemerkt als een verkrijging krachtens erfrecht.
Anders dan het hof heeft geoordeeld, is daarvan in dit geval echter geen sprake. De inspecteur heeft namelijk geen feiten of omstandigheden aangevoerd die, indien bewezen, de conclusie kunnen dragen dat op het moment van aangaan van de huwelijkse voorwaarden zo goed als zeker was dat de erflater vóór belanghebbende zou overlijden. Daarom is er geen reden om de bevoordeling van belanghebbende als gevolg van het aangaan van de huwelijkse voorwaarden, met toepassing van fraus legis als een verkrijging krachtens erfrecht aan te merken. Het principale cassatieberoep van belanghebbende slaagt.
In het kader van het incidentele cassatieberoep van de staatssecretaris zet de Hoge Raad uiteen dat art. 11 leden 2 en 4 SW hier toepassing missen. Hoewel dit vanaf 1 januari 2010 niet meer expliciet volgt uit de wettekst, moet net als voorheen worden aangenomen dat art. 11 lid 2 SW niet geldt voor bedingen in huwelijkse voorwaarden, de bijzondere regeling hierover die sindsdien in art. 11 lid 4 SW is opgenomen is uitputtend bedoeld. Art. 11 lid 4 SW is hier evenmin toepasselijk. Volgens de Hoge Raad geldt deze fictie alleen als de langstlevende méér verkrijgt dan zijn/haar aandeel in de huwelijksgemeenschap vóór de ontbinding ervan. Belanghebbende heeft hier echter niet méér verkregen dan haar aandeel van 90%.

Meer info:

• HR 16 februari 2024, ECLI:NL:HR:2024:239